COVID-19 ва пандемия билан боғлиқ салбий оқибатлар Ўзбекистон автомобил саноатига қандай таъсир кўрсатди?
Автомобил ишлаб чиқариш юқори технологик ва мураккаб жараён бўлгани сабабли деярли барча автомобил ишлаб чиқариш корхоналари, жаҳон меҳнат тақсимоти ҳамда етказиб бериш занжирларининг фаол иштирокчилари ҳисобланади: ҳеч бир бренд тўла-тўкис эмас, ўз-ўзидан инқироз UzAuto Motors’ни ҳам четлаб ўтмади.
Жаҳон иқтисодиёти манзараси ва структурасини ўзгартирган коронавирус, бошқа соҳаларга нисбатан айнан автомобил саноатига кучлироқ таъсир қилди. Автомобил бозорига ҳозир ва шу ерда таъсир кўрсатадиган объектив омиллардан ташқари, юзага келишига фақатгина COVID-19 сабаб бўлмаган инқирознинг алоҳида белгилари ҳам катта аҳамият касб этади. Соғлиқни сақлашдаги глобал инқирозга ХХР технологик компанияларига қарши АҚШ савдо урушларининг авжига чиқиши тўғри келди. Huawei ва ZTE’га микрочип етказиб беришни чекловчи Хитой гигантларига қарши санкциялар кейингиларни АҚШ билан муносабатлар ўткирлашган тақдирда ички заҳирани яратиш учун дунёда мавжуд яримўтказгичларнинг катта қисмини сотиб олишга мажбур қилди. Шу тариқа, микропроцессорлар бозорида смартфон ва автомобиллар бозорини қамраган бўрон ҳосил бўлди. Шу билан бирга жаҳон микрочип ишлаб чиқаришнинг катта улушини ўзида сақловчи Тайван атрофидаги Америка-Хитой ҳарбий-дипломатик қарама-қаршилиги вазиятнинг барқарорлашишига йўл қўймаяпти.
Оқибатда жорий йил барча юксак технологик соҳалар, хусусан, дунёда етакчи автомобил ишлаб чиқарувчилар учун оғир келди: ишчилар персоналининг қисқариши, конвейерларнинг тўхтаб қолиши, завод ва бутун бир кластерларнинг ёпилиши одатий амалиётга айланди. Жаҳоннинг етакчи автомобил державаларида машиналарнинг баланд нархлари ва кўп ойлик навбатлар ҳеч кимни ҳайрон қолдирмай қўйди. Тахминий баҳоларга кўра, компонентлар танқислиги ишлаб чиқаришнинг даҳшатли даражада пасайишига олиб келади – жаҳон миқёсида бу кўрсаткич 16% атрофида, айрим брендларда эса 50%га етган. Масалан, General Motors АҚШ, Канада ва Мексикадаги учта корхонасида маълум вақтга амалиётларни тўхтатиб туришга мажбур бўлган, унинг Жанубий Кореядаги заводларида эса ишлаб чиқариш ҳажми бу йили икки баробар қисқарди.
Микрочиплар танқислиги
‘UzAuto Motors’нинг 2020 йилда ишлаб чиқариш кўрсаткичларини ҳисобга олган ҳолда (рекорд 280 080 дона автомобиль) 2021 йил учун ҳам талабнинг ортишини инобатга олиб, ишлаб чиқариш режаси 320 000 дона белгиланганди. Ушбу прогнозларнинг муваффақиятли амалга ошиши учун ишлаб чиқариш қуввати, амалда мавжуд шартномалар ва ходимлар сони имкон берди. Бироқ глобал муҳитнинг кескин ўзгариши, яримўтказгичлар етишмаслиги биринчи чоракнинг ўзида автомобиль ишлаб чиқарувчиларга таъсир қила бошлади.
2020 йилда тузилган шартнома бўйича 280 минг дона автомобилга микрочип етказиб бериш ўрнига фақатгина 150 минг дона автомобиль учун микрочиплар етказиб берилди.
Қолаверса, яримўтказгичларни етказиб бериш бўйича муаммолар битта автомобиль ишлаб чиқарилишида керак бўладиган 7–8 типдаги (двигателни бошқариш блоки, мультимедиа тизими, ABC, Ero-Glonass ва бошқалар) микрочиплар билан юзага келди.
Компанияда микрочиплар заҳирасининг мавжудлиги ишлаб чиқариш конвейерларининг тўхтаб қолишининг олдини олди. Бундан ташқари вазиятни барқарорлаштириш учун фавқулодда чоралар кўрилди: GM раҳбарияти ва бир қатор микрочип ишлаб чиқарувчи компаниялар билан ўтказилган музокаралар натижасида қўшимча равишда яримўтказгичларни етказди. Бу эса 2021 йил инқироз даврида кутилган 150 000 эмас, 235 600 та автомобиль ишлаб чиқариш имконини берди.
UzAuto Motors’ни зарур миқдорда микрочиплар билан таъминлаш ва логистик жараёнларни яхшилаш билан боғлиқ тадбирларни ҳисобга олиб, айтиш мумкинки, заводнинг ишлаб чиқариш қувватини ошириш билан боғлиқ барча чоралар биргаликда автомобилларга бўлган талабнинг қондирилишига ёрдам беради.
Таъкидлаш жоиз, компаниянинг микрочипларни етказиш ва дунёдаги логистик вазиятга таъсир кўрсатиш даражаси жуда оз. Кўплаб таҳлилчиларнинг прогнозларига кўра, микрочиплар ва логистика билан боғлиқ муаммолар жаҳон бозорида 2023 йилга қадар сақланиб қолади. Қолаверса, вазият ҳатто ёмонроқ тус олади. 2022 йилда мазкур катаклизмларнинг компания фаолиятига таъсирини юмшатиш учун GM билан автомобил ишлаб чиқариш микрочиплари ва логистика билан боғлиқ муаммоларни ҳал этиш бўйича изчил ишлар олиб борилмоқда. Бироқ ҳатто шу ҳолатда ҳам UzAuto Motors томонидан компаниянинг инқироздан чиқиши учун унга боғлиқ барча чораларнинг кўрилиши у таъсир кўрсата олмайдиган хавфларни истисно қилмайди.
