Ўзбекистонда никотин маҳсулотларининг ноқонуний бозори ўсиб бормоқда — тадқиқот
Тадқиқотчиларнинг фикрича, тақиқлар фақат яширин бозорни кучайтиради ва янги ёндашувни талаб қилади.
Германияда 17 миллиондан ортиқ чекувчилар бор — бу Европанинг бошқа мамлакатларига қараганда кўпроқ ва чекиш билан боғлиқ касалликлар ўлимнинг асосий сабаблари бўлиб, ҳар йили деярли 100 минг кишининг ҳаётига зомин бўлади. Халқаро ташкилотнинг Prohibition Does Not Work янги ҳисоботи муаллифларининг фикрича, чекувчилар сонини камайтириш давлат сиёсатининг устувор йўналиши бўлиши керак.
Бироқ, мавжуд қонунчилик ва тартибга солиш базаси, уларнинг фикрига кўра, чекишни ташлашга ёрдам бермайди ва миллионлаб одамларни камроқ зарарли муқобиллардан маҳрум қилади. 2021-йилдан бери Германияда «озиқ-овқат маҳсулотлари» деб таснифланган никотинли қопчаларга амалда тақиқ қўйилган.
Тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, бу ёндашув ноқонуний бозорнинг ўсишига олиб келди: ҳисоботга кўра, бир миллиондан ортиқ одам бундай маҳсулотлардан фойдаланишда давом этмоқда, аммо энди назорат қилинадиган ҳуқуқий доирадан ташқарида. Натижада давлат солиқ тушумларидан, назорат органлари эса маҳсулот сифати ва ёшга оид чекловларга риоя этилишини назорат қилиш имкониятидан маҳрум бўлади.
Шунга ўхшаш чеклов чоралари Францияда ҳам жорий этилмоқда, у ерда ҳам 2026-йил март ойидан бошлаб никотин қопчаларга тақиқ кучга киради. Ўзбекистонда ҳам 2024-йил май ойидан бошлаб никотинли қопчалар (никотинли снюс) муомаласига тақиқ жорий этилди. Ҳуқуқ-тартибот идоралари маълумотларига кўра, кўрилган чораларга қарамай, ноқонуний савдо ҳажми ўсишда давом этмоқда.
Биргина ўтган йилнинг ўзида умумий қиймати қарийб 2 миллиард сўмлик 26 минг орамдан орлиқ никотин маҳсулотлари (шу жумладан снюс ва пауч) мусодара қилинган. Ҳисобот муаллифларининг таъкидлашича: тақиқлаш сиёсати истеъмол даражасини пасайтирмайди, балки ноқонуний айланма ва контрафактнинг ўсишини рағбатлантиради.
Шу билан бирга, Ўзбекистон ички бозорида носвойдан фойдаланишнинг юқори даражаси сақланиб қолмоқда — 2 миллиондан ортиқ киши, бу, экспертларнинг фикрига кўра, таркибида заҳарли металларнинг юқори миқдори ва онкологик, буйрак ва неврологик касалликлар хавфи билан боғлиқ.
Швеция, Буюк Британия ва Чехия каби прогрессив тартибга солинадиган мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсатадики, камроқ зарарли никотин маҳсулотларини назорат остида олиш чекиш даражасини пасайтиришга ва соғлиққа етказиладиган зарарни камайтиришга ёрдам беради.
Экспертларнинг фикрига кўра, илмий асосланган тартибга солиш сиёсатини шакллантириш мамлакатларга, шу жумладан Ўзбекистонга ноқонуний бозор кўламини қисқартириш ва тамаки чекиш оқибатларига қарши кураш самарадорлигини оширишга ёрдам бериши мумкин.
