Трамп муддатидан олдин ҳайдаладими? Республикачилар партиясининг тақдири нима бўлади? — Америкага назар

АҚШ Конгресси 7 январга ўтар кечаси штатлардаги сайловчиларнинг овоз бериш натижаларини маъқуллади. Унга кўра Жо Байден мамлакатнинг янги президенти бўлади. Бироқ Конгресс биносида Дональд Трамп тарафдорлари ва полиция ўртасида тўқнашувлар муҳим саволларни туғдиради: икки партияли тизим ҳозирги шаклида қоладими? Республикачилар партиясининг келажаги қандай бўлади? Қаршиликнинг ҳақиқий раҳбарлари ўзи ким? Нега полиция намойишчиларни дарҳол тўхтата олмади (ёки хоҳламаган)? Қуйида шу каби саволларга жавоб берилади.

Фото: Olivier Douliery

Энди Республикачилар партиясининг тақдири нима бўлади? Бу ҳали ҳам Трампнинг партиясими?

Партия элитасининг бўлиниши, келишмовчиликлар 6 январдаги Трамп тарафдорлари Капитолийда ғалаён кўтарган воқеалардан олдин ҳам мавжуд эди. Вакиллар палатасининг Трампга содиқ аъзолари ва сенаторлар бир нечта штатларда сайлов натижаларининг тан олинишига тўсқинлик қилмоқчи ва овозларни «текшириш» учун махсус комиссия тузмоқчи эди.

Натижада вице-президент Майк Пенс (лавозими бўйича — Сенат Президенти), Сенатдаги республикачиларнинг етакчиси Митч Макконнелл ва Вакиллар палатасининг кўплаб аъзолари сайлов натижаларини парламентда тасдиқлашни кечиктиришга уринишни қўллаб-қувватлашдан бош тортган. Капитолий воқеасидан сўнг иккала палатанинг қўшма йиғилиши қайта бошланганда эса Республикачилар элитаси томонидан Трампнинг қўллаб-қувватланиши янада камайгани аниқ бўлган.

Ишдан кетаётган президентнинг тарафдорлари Аризона ва Пенсилвания штатларидаги сайловларга ўз эътирозларини билдиришга муваффақ бўлган (қолган эътирозлар бирон-бир сенатор томонидан имзоланмаган ва улар овоз бермасдан қайтариб олинган). Умуман олганда, 51 республикачи сенатордан 8 нафари ва Вакиллар палатасининг 203 аъзосидан 139 нафари эътирозларни ёқлаб овоз берган. Бу билан конгрессменлар ва сенаторлар ҳанузгача Трампнинг тарафдорлари деб ҳисобланиши мумкин. Аммо уларнинг кўплари тез орада Трамп билан алоқани узиши кутилмоқда.

6 январь куни Капитолийга бостириб кирганлар Конгрессдаги республикачиларни ва, айниқса, Майк Пенсни хоин деб ҳисоблайди. Трамп тарафдорлари йиғиладиган Интернет-форумларда партиядан чиқиш учун катта кампания олиб борилмоқда. Уларнинг аксарияти 2024 йилда бўлиб ўтадиган сайловларга бориш учун Трамп яратиши керак бўлган партияни қўллаб-қувватлашга тайёр (Трампнинг ўзи бундай имконият ҳақида ҳеч нарса демаган). Бошқалар «демократларнинг зулмига» ўз-ўзидан қаршилик кўрсатишга тайёрланмоқда.

Фото: Jim Lo Scalzo

Таъкидланишича, кейинги икки йил ичида республикачилар Вашингтонда қабул қилинадиган қарорларга бевосита таъсир ўтказиш имкониятидан маҳрум бўлишлари билан партиянинг инқирози янада оғирлашади. Трамп сайлов натижаларини ўзгартириш учун курашган бир пайтда Жоржиядаги республикачилар ўз сайловчиларини январь ойи бошида ўтказиладиган иккинчи босқичига жалб эта олмаган. Бу эса демократик номзодлар ғалаба қозониши, республикачилар 2022 йилги сайловлар олдидан Сенатда озчиликни ташкил қилишига олиб келган. Конгресснинг иккала палатасидаги кўпчилик Байденга кенг қамровли ислоҳотларни амалга ошириш имкониятини беради (аммо бу қадар осон бўлмайди: демократик партиянинг ўзи ҳам бирликдан анча узоқ ва янги президент ўз тарафдорлари билан музокаралар олиб боришда ҳам қийинчиликка учраши турган гап).

Шундай қилиб, Республикачилар яқин йилларда чуқур инқирозга дуч келиши кутилмоқда; партия ундан қандай ва қачон чиқиб кетиши, ким унинг етакчисига айланиши ва бу йўлда ўз сайловчиларининг муҳим қисмини йўқотиб юбормаслиги ҳали аниқ эмас.

Фото: Drew Angerer

Нима учун полиция намойишчиларни тўхтата олмади (ёки хоҳламади)?

Дарҳақиқат, дастлаб Капитолийда полиция намойишчиларга қарши унча қаттиқ қаршилик кўрсатмаган (бу намойишчиларнинг сон жиҳатдан устунлиги билан боғлиқ эди). Бироқ 2020 йил ёзида полиция билан тўқнашувларда қатнашган BlackLivesMatter ҳаракати фаоллари ва турли хил гуруҳлар икки томонлама ёндашиш мавжудлигига ишонади: агар кўплаб полициячилар ва уларнинг раҳбарияти ўнг тарафни ҳаддан ташқари қўллаб-қувватламаса, намойишчилар билан юмшоқроқ муносабатда бўлишга ҳаракат қилади.

6 январгача Трамп тарафдорларининг полиция ва бошқа хавфсизлик идоралари (айниқса, федерал бўлмаганлар) улар томонида ҳаракат қилишларига ишонган. Бироқ Конгрессдаги намойишлардан сўнг намойишчи Эшли Баббитт (ўзи ҳарбий хизмат фахрийси) отиб ташлангач, кўпчилик ўз фикрини ўзгартирган.

Фото: Joseph Prezioso

Трамп ваколат муддати тугамасдан ҳокимиятдан четлаштирилиши мумкин(ми)?

Президентни ҳокимиятдан маҳрум қилишнинг иккита усули мавжуд. Улардан бири синовдан ўтган, аммо узоқ вақт талаб этадиган йўл, яъни импичментдир. Иккинчиси 1967 йилда қабул қилинган ва президент ўз вазифаларини бажара олмаган тақдирда унинг ўрнини босишини тавсифловчи Конституцияга киритилган 25-тузатиш ҳисобланади. Иккинчи усул назарий жиҳатдан тезда кучга кириши мумкин. Бунинг учун Трамп президент маъмурияти ва вице-президент томонидан ишга лаёқатсиз деб эълон қилиниши керак. Бундай ҳолда вице-президент вақтинча президент бўлади. Аммо, бир тарафдан, Трамп томони исталган вақтда президентнинг ишга қайта лаёқатли экани тўғрисида баёнот бериши мумкин. Агар маъмурият бунга рози бўлмаса, иш Конгрессга юборилади.

Қизиқарли жиҳати, Конгрессдаги демократлар Трампни «руҳий касал» сифатида лавозимдан олиб ташлаш учун ҳужжатларни ҳозирдан тайёрламоқда. Бироқ бу Майк Пенс ва Трамп маъмурияти аъзоларига қанчалик таъсир қилиши ҳали аниқ эмас. Худди шу 25-тузатиш Пенсга президент ўрнини босувчи вазифасини беради. Пенс эса аллақачон президент ваколатларининг бир қисмини тўғридан-тўғри қабул қилиб олган кўринади.

Оммавий ахборот воситаларининг хабар беришича, Трамп эмас, у АҚШ Мудофаа вазирлиги билан Миллий Гвардия бўлинмаларидан Капитолий ва Вашингтоннинг бутун марказини қўриқлаш учун фойдаланиш тўғрисида музокара олиб борган.

Аввалроқ Ироқ суди Дональд Трампни ҳибсга олишни буюргани ҳақида хабар берилган эди.